Enn af myglu

Grein birt í Morgunblaðinu 7.05.2022 eftir Magnús Rannver Rafnsson

 

Eðlis­fræði raka og loft­un­ar hef­ur ekki breyst. Eðlis- og efn­is­gerð timb­urs hef­ur held­ur ekki breyst frá því fyrstu tré litu dags­ins ljós. Þekk­ing á sam­spili timb­urs, raka og loft­un­ar er fjarri því að vera ný af nál­inni, á sér langa sögu. Þó vefjast fræðin ít­rekað fyr­ir ís­lensk­um mann­virkja­hönnuðum og rann­sak­end­um. Húsa­smiðir eru al­mennt vel að sér um mál­efni myglu, en eru sjaldn­ast spurðir álits.

Timb­ur er notað í flest­ar þær gerðir mann­virkja sem maður­inn hef­ur skapað: bryggj­ur, brýr, fjós, hlöður, heim­ili, marg­vís­leg iðnaðarmann­virki og svo mætti lengi telja, allt margreynt og þekkt. Hönn­un mann­virkja með timbri hverf­ist meðal ann­ars um að tryggja gæði í sam­spili viðar­teg­und­ar, loft­un­ar og raka. Ekk­ert nýtt und­ir sól­inni í þeim efn­um. Því hlýt­ur það að vekja spurn­ing­ar þegar mygla er í sí­fellu sett fram sem vanda­mál efn­is­ins, þegar reynd­in er að vand­inn er hönnuðar­ins og vinnu­bragða hans.

Enn frem­ur hlýt­ur það að vekja spurn­ing­ar þegar fram­kvæmda­stjóri stórs ráðgjaf­ar­fyr­ir­tæk­is kenn­ir margreyndu bygg­ing­ar­efn­inu timbri um mygluóf­ar­ir í hönn­un fyr­ir­tæk­is­ins. Síðast var það Gas- og jarðgerðar­stöðin (GAJA), áður Orku­veitu­húsið og hver veit hverju öðru verður um kennt næst öðrum en hönnuðinum sem ekki kann skil á eðlis­fræði raka og loft­un­ar.

Myglufar­ald­ur á Íslandi – og mygla yf­ir­höfuð – verður seint rak­inn til bygg­ing­ar­efn­is­ins timb­urs. Hins veg­ar verður að nota timb­ur, eins og önn­ur bygg­ing­ar­efni, rétt. Það meðal ann­ars virðist hafa mis­far­ist í GAJU. Að mygla komi upp aft­ur og aft­ur, jafn­vel hjá sömu aðilum, er jú ekki til­vilj­un. Eitt­hvað er að, svo mikið er víst. Hönn­un mann­virkja á að taka mið af efniviðnum hverju sinni. Rang­ar hönn­un­ar­ákv­arðanir verða ekki rakt­ar til efniviðar­ins.

Hver er þá vand­inn? Hann virðist snú­ast um þetta klass­íska; fúsk, græðgi og rétt tengslanet. Þekk­ing er of dýr, ódýrt vinnu­afl og verk­smiðju­fram­leiðsla á óvönduðum afurðum er í reynd hinn rauði þráður myglufar­ald­urs­ins. Hér má einnig minna á að kross­límd­ar timb­urein­ing­ar (sbr. tíðar aug­lýs­ing­ar) eru timb­urein­ing­ar sem lúta lög­mál­um timb­urs. Þær mygla því eins og hvert annað efni, sé ekki rétt farið að í hönn­un.

Í ein­faldaðri mynd er eft­ir­far­andi ljóst varðandi hinn sér­ís­lenska myglufar­ald­ur: 1) Það skort­ir þekk­ingu á fag­leg­um lausn­um, 2) það skort­ir þekk­ingu á sam­spili timb­urs, raka og loft­un­ar (eðlis- og efn­is­fræði mann­virkja), 3) það skort­ir eitt­hvað veru­lega mikið í tækni­legri hönn­un­ar­stjórn­un jafn­vel dýr­ustu op­in­beru stór­hýsa. Ekki það að um nýja þekk­ingu sé að ræða, en nauðsyn­leg sér­fræðiþekk­ing er aug­ljós­lega ekki fyr­ir hendi hjá ansi mörg­um stór­fyr­ir­tækj­um og ráðgjöf­um á bygg­ing­ar­markaði. Hér næg­ir að rifja upp ófar­ir stór­hýs­is­ins Orku­veitu­húss­ins sem nú stend­ur tómt, hrak­far­ir Foss­vogs­skóla og ótal myglandi ný­bygg­ing­ar kenni­töluflakk­ara sem al­menn­ing­ur neyðist til að kaupa á upp­sprengdu verði sök­um hús­næðis­skorts.

At­hygli vek­ur, að þrátt fyr­ir lang­an lista meiri­hátt­ar hönn­un­ar­mistaka í op­in­ber­um verk­efn­um er þekk­ing­ar­inn­ar – fag­legra lausna – ekki leitað utan lokaðs hóps út­val­inna fárra. Þetta mætti gera til dæm­is með því að a) bjóða út hönn­un og ráðgjöf, b) leita sér­fræðinga sem þekkja sitt fag og hafa til þess rétta mennt­un og sér­hæf­ingu, c) halda sam­keppn­ir eða d) með eðli­legri end­ur­nýj­un í gegn um lít­il og meðal­stór sér­hæfð ráðgjaf­ar­fyr­ir­tæki og byggja það á for­send­um þekk­ing­ar, hæfni og reynslu. Ekk­ert slíkt hef­ur sést í ár­araðir, og sem slíkt ekki til­vilj­un. Enda rúlla hönn­un­ar­verk­efn­in áfram á silfruðu færi­bandi til fúsk­ara, eins og um væri að ræða deild inn­an op­in­berr­ar stjórn­sýslu.

Þekk­ing­ar­skort­ur í land­inu sem slíku er ekki vanda­málið, held­ur það að þekk­ing­unni er ekki hleypt að. Um­hverf­is- og mann­virkja­sviði lands­ins er haldið í gísl­ingu sér­hags­muna­afla sem virðast telja sig eiga fagsviðið. Á sama tíma hafa stór­fyr­ir­tæki hol­ast að inn­an þar sem sér­fræðing­ar með þekk­ingu þykja of dýr­ir fyr­ir him­in­há­ar arðgreiðslur. Af­leiðing­in eru mis­tök ofan á mis­tök ofan á mis­tök.

Þetta er vand­inn: Hönn­un­ar- og ráðgjaf­ar­verk­efn­um er al­mennt ekki dreift á for­send­um hæfni, þekk­ing­ar og reynslu. Á Íslandi er hönn­un­ar- og ráðgjaf­ar­verk­efn­um fyrst og síðast dreift á for­send­um tengslaneta. Vin­ir hringja í vini – þekkt stef. Og skipt­ir þá engu máli hvort vin­ur­inn dreg­ur á eft­ir sér slóð mistaka.

Er nauðsyn­legt að verja miklu fé í rann­sókn­ir á myglufar­aldri? Ég tel svo ekki vera. Þó er ég vissu­lega þeirr­ar skoðunar að það þurfi að auka veru­lega fjár­muni í rann­sókn­ir, ný­sköp­un og tækniþróun, með þróun lausna að leiðarljósi – al­mennt. Lausn­irn­ar og aðferðirn­ar fyr­ir myglu­fría hönn­un húsa eru til, þær kom­ast bara ekki að. Skyn­sam­legra væri að verja fé í bæt­ingu stjórn­sýsl­unn­ar, miðlun­ar og innviða fyr­ir sann­gjarna og heiðarlega dreif­ingu op­in­berra hönn­un­ar- og ráðgjaf­ar­verk­efna, á for­send­um hæfni, þekk­ing­ar og reynslu. Kerfi sem úti­lok­ar þekk­ingu og hæfni er kerfi sem ekki virk­ar.

Besta myglu­vörn­in felst í því að hætta að hringja í vin og hleypa þekk­ing­unni að.

Höfundur er húsasmiður, sérfræðingur í eðli- og efnisfræði bygginga og fyrrverandi lektor við NTNU í Þrándheimi.

Fleiri fréttir

Fagnaðarfundur – Húseigendafélagið 100 ára.

Húseigendafélagið á sér langa tilvist og sögu, sem spannar nú heila öld. Það var stofnað árið 1923 og hefur starfað óslitið síðan. Upphaflega var félagið málsvari leigusala en það hefur

Garðsláttur. Að vera eða ekki vera grasasni.

Ein af plágum sumars og nábýlis eru garðsláttumenn sem ekki mega grænt strá sjá án þess  að ráðast til atlögu við það  með stórvirkum gereyðingartólum. Sláttufíkn eða ofvirkni er talsvert